0

Mihingte pen kum thak ahih tawh kizuiin i lungsim nosuak a, khat le khat i kimuh ciang lungdamna thu kigenin, kimaitai ciat hi. Pasian tungah lungdam ko-in, mailam kalsuanzi ding i ki-ap hi. Tua hun, ‘kum thak’ hun tawh kizuiin mimal nuntakna, pawl adinga kalsuan dan ding leh dotna pawlkhat kikum leng i ci hi.



Kum thak leh mimal nuntakna

English historian minthang Arnold Toynbee in, “Nunglam thu kan masa loin mailam kikalsuan thei lo hi” na ci hi. Kalsuan lamzang thei lo, a lawhcin ding bangin lawhcing thei lo cihna hi.

            Kum thak i muh ciangin nunglam thu panin lungsim sungah ki-etkik nading, phawk ding, ngaihsut ding, leh kibawlphat nading thu om hi:

1.       Gitloh tuam man hi het lo a, accident tuamtuam hanga sihna, natna thuak, inn le lo a sia tampi om hi. Na hamphatna phawk inla, Pasian tungah lungdam ko in.

2.       Na it mahmah na lawmte, meltheihte in mual hong liamsan hiam? Tua bang a om khak leh na it taktak leh amau nuntakna sunga a hoihte zui in.

3.       Nungkum sungin manphatna na nei hiam? Tu kum ciangin bangci bangin mi adingin manphat sawm na hiam? Ahih hangin mi khempeuh adingin mi manpha hi thei ngei lo ding na hih lam phawk in.

4.       Mi adingin thupha a bawl maw na hih, mi adinga gal lauhuai? A sia lamin mi in hong phawk ding maw, a hoih lamin? Tu kumin bangci bangin nungta ding?

5.       Na tup le ngim bangzah tangtung? Tup le ngim na nei hiam? Ahih leh tukum ciangin bang tup le ngim nei a, a lawhcin nadingin na lungsim na kizo hiam?

6.       Tu le ta nei na hih leh tuate na makaihnaah na lung a kim hiam? Kum thakah bangci bangin makaih sawm?

7.       Kum khatin na sih ding naizaw ahih lam leh, Pasian kisamzaw na hih lam phawk in.



Kum thak-ah pawl sung kalsuanzia ding



1.       A bulpatna kician hen:Kipawlna khat peuhpeuhah memberte adingin ki-apthakna bawl lo leh kum khat kalsuan ding geelkhol lopi a makai ten memberte makaih pen maan lo hi. Ki-apna hoih leh kalsuan dan ding kician geelkholna om lo ahih manin pawlsungah buaina, kikhenna, kituambawlna om nuam mahmah hi.

2.       A puatham sang a tak:Kipawlna khat peuhpeuhin a puatham i buaipih lua uh a, a pua thamin a tuam a sunga a limci mahmah i muhkhiat kisam hi. Biakna pawlpi sungah a Pasian thutak sangin sumpi, citpiakna, sport, social work cih peuh ki-uang bawl thei hi. Hih i gente pen a hawng, a sunga thutak a tuam hi a, memberte in biakinn a zuat theih nading, lampi maan a tot theih nading, midangte adingin a nuntak theih nading, Pasian thu a phawk theih nading deihna leh Pasian tungah mite bangci bangin lawpin, kipiazo uh hiam cih kilatkhiatna hizaw hi. A puathamah i hun beisak zel i hih manin a sunga a limci mahmah thutak i mu zo kei thei hi. Goal sunga khum (pet goal) sangin a ball-boot kibuaipih thei hi. Mawtaw a model hoih leh hoihloh sangin i tupna mun a hun maan takin hong tunpih theih ding thupi hi.

3.       Hun: Computer Age i ci uh a, ahih hangin hih hun a zang tektekte hunzatzia kibang het lo hi. Nai(watch) in a ukzawhloh i hih leh i kiliatsak, i kipilsak mahmah a, mi lakah i ciakciak hangin mi in hong thupisim khol lo ding hi. Committee, public meeting, annekkhopna, office paina etc. ah hun a maan in zang ni.

4.       Vanzat sang a zangte: Biakinn sunga paak hoih mahmah, a koihna nin mahmah, sound system hoih mahmah, ahih hang a khau leilakah a palh zeekzaak, mit khamsak mahmah khawng, a sermon manphatna sang a suit manphazaw, banner thupi mahmah, ahih hang sim hak mahmah etc.  Kum thakah i puansilh hoihna, i degree, i teenna, i vanzatte, i hihna etc. sang i sepkhiat, i thugen, a zangte thupi ngaihsutzaw dih hi.

5.       Khangnote lawpsak: Khangno fellowship khawng bang hanga nuam mahmah hiam, i cih leh, mi tampi in tavuan tuamtuam a neihna hang ahi hi. Makaite laka pawlkhat in memberte kaikhawmin thu hilh gawp kisawm thei zel hi. A zakta thei khangno naupang cikcikte, amau hih theih ding ngaihsutsak a, tavuan piaksiam a, mi picing dingin seekkhiat pen makai hoihte kalsuanzia ding ahi hi. Tua banga tavuan piakna tungtawnin khangnote lakah a hoih lama ki-taitehna, “mi in zong hih theih, kei’ hih theihloh nading om kei,” cih ngaihsutna leh hangsanna lungsim nei thei ding uh hi. Tavuan a kipiakna tungtawnin makaite mawhpuakna theih thei ding uh hi.





Kum thak leh Dotna

            Kum thak ah kum lui nuntakzia tawh kisai dotna pawlkhat kidongin, ei le ei kidawng dih ni. Tua tungtawnin kibawlphat nading a om leh eimah mahmah kibawlpha leng mi manpha kisuak ding hi :



1.       Kipawlna khatpeuhah na kihel hiam? Na kihel leh bang hangin kihel na hiam? Kipawlna na kisap man maw? Kipawlna in hong kisamzaw?

2.       Zuau leh thuman lo tawh pawl sung buaisak, a phunciak leh heh nading a zongzong maw na hih, thudik-thuman gum a pawl khantoh nading a na sem?

3.       Makaite thukhenna leh vaihawmna banga lungkim nuam lo, makaih theih mahmahloh na hi hiam?

4.       Pawlpi sungah bang hangin kihel na hiam? Na sih ni cianga hong vui ding bek in maw, ahih kei leh Pasian mite tawh kipawlkhop lunggulhna hang?

5.       A nuam bekbek lunggulh a, kipawlna hoihlohna leh cinlohna gensia sia na hi hiam?

6.       Makai sepna na nei hiam? Makai na sepna hangin bang ciangah pawl khangto?

7.       Pawlpi sungah makai sem na hih leh, makai sem kei le cin na makai sep hun bangin kikhop, tangnasep, thunget etc.  na thanuam ding hiam?

8.       Makai ut mahmah napi, makaite sep le bawl dingte na hih/sep theihna khempeuh tawh na sem hiam? Ahih kei leh ahihna bek deih a, a sep le bawl ding kimangngilh bawl? Makai hihna tawh kizom sep le bawl ding tavuan tuamtuam na hih theih ciangah lawhcinsak na sawm hiam?

9.       Makaite tavuan tuamtuam sep nuam lo napi, makai hih khawng na ut mahmah hiam? Makai na utna hang bang hang – minthanna, sum le pai, mipite khantoh ding deihna, nangmah kibawlhoih nading etc…

10.    Nang makai khat  bangin na makaihte nungta le uh na ut hiam? Na nuntak bangin na tate nungta leh na ut hiam – za tep, zu dawn, nekguk, kikhop thadah, tavuan cin lo, phunciak etc…





Thukhupna

            Hun thak i ngah ciangin Pasian tungah lungdamna thu i koh pen ei, ama nungzuite ading a kisam, hih pelmawh ding ahi hi. Hun thak in nidang hun bangin, ahih kei leh hun paisa sanga siahuaizaw leh haksatna lianzaw i mimal, i innkuan, i pawlpi, i khua, i gam leh i minamah hong tun kha ding hi. Tuate hong tun ciangin a nawkzo, a zozo dingin i lungsim kiginkhol kisam hi. Hun luite suutin, tua pan hoihlohnate kibawlpha a, geelna kician nei a, ngaihsutna thak tawh hun zang a, haksatna a nawkzo, mi ading thupha a bawlzo, mipite adinga kingakna taak makai, leh Pasian tawh a kinaizaw dingin hih thu a sim khempeuh kum thak thupha Topa’n hong pia ciat ta hen.





-- 

T. Sawm Lian
Daihna Cabin
http://sawmdaihnacabin.blogspot.in/

Post a Comment

 
Top