0

 

Tonzang gam huam Zampi khua ah April 6, 1938 in Pu Hangsong leh Pi Chingsiannem sung akipan Pu Chinsianthang piang hi. Pianpih sangam gukte lak ah amah athumna ahi. High school akailai in school tuamtuam natawn kual in  Mandalay Division school apan cl-X, 1958 in zoukhia a, Yangon University apan BA leh LLB ana zoukhia non hi. Azi Donkhenniang toh kiteeng in tapa 5 leh tanu 4 piak in om ua, kalaymyo(ChinState) ah khosa uhi. Amipihte a it ziak in agam leh nam adin hun tam piazaw a hangsan tak in ana pang tou ngetnget hi. Aman Biakna leh Politics akizui in poma Pathian thu agalvan din zang zel hi. Makaihna na asep sung in amai tuahte leh akalsuan nate theih ding tampi om a, tuate genlouh theih vual hilou hi.

Pu Thang in alaizil lai apan in apolitical career ana panpah hi. kum1960 a Rangon University ah college akailai in Chin hills a Chin Student Union kipawlna ah President ding in nateel ching uhi. Akum non Tonzi conference neihna a Mualtungmi makaite kimuh khawmna mun ah aman thugenna ana nei hi. President ahih apan in mipi kivaihawmna(democracy) naktak in support ana pia ngala, ‘Burma Socialist Program Party leh kumpi Ne Win dictatorship’ naktak in doudal hi. Apoimawh leh ahinna natan pengam din nakilaan khiakhin hi. Alaisim lai mah in pawlpi sung ah leh khawtang vai ah naktak in kihel tou zela, innsung khosak haksa lua ahihman in septheih dangdang zong in thaloh khong in kuanzel hi.


A gamsung buppi kiukna dia Single party system(dictatorship) ahong kipuaklut apan amah leh kumpi sepaihte kikal kinawk tuahna taktak hong kipan hi. Kumpi Ne Win in daan abawl pen mipi mai a ahong pulak chiang in Pu Thang in federal system a mahni kivaihawm ding thusun apiak ziak in Oct30,1972 akipan March4,1974 kikal Ye-Kyi-Aing Military Intelligence Detention Camp,Yangon ah lut a, tuani mah in Mandalay  thong(suangkulh) ah suan uhi. Hiai suangkulh ahihleh kawlgam adia anase penpen akigen khat ahihi.
Tedim ateeng ten kum 1988 in Zomi National Congress(ZNC) na phuan uh a, anihvei kimuh khawmna uah Pu Chinsianthang pen President ding in teelching uhi. Akum non 1990 a Myanmar gam buppi General election ah Tedim-II apan MP dia teelching in om non hi. Teelching aom phet in aman ZNC tup leh ngimte kichian tak in genkhiakna nei ngal hi. Hiaini akipan in ahi Myanmar gambup ah ‘Zomi’ min chih akigen khiak masakna. Kawl kumpi in kum 1992 in gambuppi a party tuamtuamte phiat ding chihthu hong polut ua, ZNC inbel amau kivaihawm theih nang in ana dal ngal uhi.
Akum zom in galkap kumpi thahatna toh agam uh kipua ahihman in political party tamtak kiphut khete betdaih sawm ahihna uah, abulpi pen in Pu Thang house arrest in koih ua, akigolh khakna leh atup leh  ngimte genkhe din aphutluih ban uah apolitical movement uh nuse din vau uhi. ZNC president ahih ban  ah mipite MP ahihman in Military Intelligence ten etzuina naktak in nei zomzel ua Kalemyo a Innsung ah dip kisaisa a azi-ata toh omlai March12,1994 zing dak4 in pikhiat in om a, thudotna sautak aneih nung un soisa ek uhi. Kalkhat hunsung thudawt din khum bichilh in kem uhi.
ZNC leh party tuamtuamte kawl kumpin aphiat sawm lai in Pu Thang leh ZNC pawlte gamta tuanlou in nadou kik uh a, pawlpi 23 kipawl ten United National League for Democracy(UNLD) phuan khia uhi. ZNC in inntekna la in alianzaw sem in kipua ua, Pu Thang mah makai in pang den hi. Amah lah lungtang pha deuhdeuh, khauh semsem in mipi vaihawmna leh Human Rights phutna in kiphinna tawplou in kumpi mai ah nasa zawsem a ahong pan chiang un Military Intelligence 17th Battalionte suangkulh ah Oct10,1996 akipan ni14 sung khum non uhi. Hiai suangkulh sunga abawl gentheih luat ziak un adamtheihna hong siatloh zou hial hi.
Deihsaktu tampiten khou mahleh anasep mah sungzom din hong ding khia non a Feb12,1998 in party tuamtuam Pi Aung Sante makaihna in National League for Democracy, Shan National League for Democracy, Mon National Democratic Front, Arakan Democracy League leh Zomi National Congress kipawl khawm in Committee Representing for the People’ Parliament (CRPP) phutkhia uhi. Amau galkap kumpi kiang ah thusun 4 ana ngette uh ahihleh :- 1) Kum1990 a teelching aom makaite a chiamteh ding. 2) Galkap kumpi leh Mualtungmi ban ah NLD te kihou khawm theih nang. 3) Mipi Parliament akin theipen a neih zawh nang leh 4) Kawlgam sung ah mipi zaleen taka kivaihawm leh thugen theih nang ban ah Human Rights zahtak sak nang ahi.
Tuazoh kha tamlou kihal nung Sep6 in armyte suangkulh 220th battalion, Yemon ah Pu Thang khum kik in om hi. Hiai akipan mel gamlapi ah kuamah muhphak louh nading mun ah suan ua, alawm-avual kuamah toh kimuh di leng phalsak ahikei. Telephone, Radio leh Newspaperte leng sukkhak phal hilou hi. A innkuante natan muhsak phal ahikei lai a, akoihna mun leh mual leng bangmah ahilhkei uh. Aman suangkulh sung ah asabiak laibu simsim in apasian toh kithuah in naki khamuan den hi. Pu Thang in kidney problem neisa alut ahihna ah asawisakna uleh agawtnate uh nase lua ahihman in akalnatna hong puangkhia in operation bawl in om hi.   
                                   
Oct 16,1999 in UNDP office ah Pu Chinsianthang leh makai tuamtuam ten UN a Assistant Secretary-General, Alvaro De Soto toh kihou khawmna aneih man un amah pen thudot din Nov3,1999 apan June 14,2001 in Military Intelligence Quarter mah ah khum lut non leuleu uhi. Thudot dia api uh hinapi in  amah ngaihdan themkhat bekle gensak in omkei hi. Kuamah toh kimu sak lou in bangmah toh kisu khalou ding in thutan khum non uhi. Democratic vaihawmna leh Human Rights asual nate tawpsan din vau in om hi. Khovel in 2000 Millenium melmuh kipah lasa a alum lenglung lai un amah pen tangkhat in suangkulh tawng ah heutu makaipi hinapi misualte dan mai in bawl uhi. Huchih lai in UN Secretary-General special envoy to the Military government of Myanmar in khakhat sung ah khatvei asungkuante toh kimuthei ding in vaihawm sak thei hi. Hiai akipan June15,2001 in damtak in hong pawt thei khong hi.
Kum 2001 in Mualtungmi party tamzaw kiphiatta ahihman in ZNC inntekna nuai mah ah United National Alliance (UNA) kichi hong phutkhia ua, party12 pha uhi. Amah UNA spokeperson din sep uhi. Oct2013 in ZNC kum 23 chinna kawlpi ah zang ua Kawlgam Nainganzi ah kawlte leh Tahitia leh Galkap kumpi toh kilem kikna dia National Reconciliation om theih nang in leh Federal taktak akipuak nang in 2nd Panglong poimawh hi chi in 21st century Panglong conference neih ding ahong puang chiang un lohching tak in mualtung pawlte kia hilou, All Mon Region Democracy Party(AMRDP) in leng pompihna pia in mundang a pawl tuamtuamte leng kihel in kikawi tuah thei chiat uhi. ZNC inntekna in Pu Thang makaihna nuai ah lohching mahmah uhi.
2010 General election neihna ding ah kawl kumpin 2008 a bylaw adraft thu aleng mualtung minam tuamtuamte athuneih khum sem nanga ageel uh ahihman in, election ah ZNC party kihel lou ding chi in Pu Thang mah in amau kiang ah alungkim louh dan gen hi. 2012 by-election ah zong Zomi minam kichi omkei achih un aman ana kikou khum a, hangsan takin Zomi min mah suang in ana pang tinten hi. Kum 2012 in ZNC party in Zomi National min suang a registration bawl ahon sawm lai un Election Commission’s Dy.Director Hla Maung Cho in ‘’Zomi in recognition bangmah neilou hi. Kawlgam a nam135 sung ah Zomi kichi omlou a, by-election neihna ding aleng kihel theilou ding. Zomi minlou dang(Chin) ahihleh bel tan neithei pan lel ding’’ chi in gen hi.
Huchih ahihchiang in Pu Thang mah in Zomite kawlgam ah khantawn in nateeng mah uh chi in Zomi leh Chin kikal hilh chetna ana pia hi. Aman ‘’Zomite nelsiah na ahi. Zomi min zanga election akihel theihlou di kahih uh lehleng phamoh kei, Zomi mah kahi uh’’chi in May28,2012 in document kimtak in ana submit hi. Hiaiziak in Zomi National Congress pen Zomi Congress for Democracy chi in khek in om. Ni thum nung in Union Election commission apan Zomi pen kawlgam ah ommah hi, chi in dawnna pekik uhi. Kawl kumpi in amau pawl dongkholh sa a, meilet gige ahihna ah Sept2007 in Tedim ah Nainganzi tuam hong pian chiang in amah mah hong tuahkhia leuleu ua, khakhat sung suangkulh ah tang non hi. Khakhat zoh in Special branch, Sin mai ah khum kik in om. Athatang a alohkhiat sa aeducational qualification te nangawn kawl kumpin zat theihlouh din bawlsak a, pomsak lou uhi. Ainn-alou natan leng laksak din vau lai uhi.
Mipi sikha ginom khat ahihna ah Kumpi leh Hlutdaw palaite toh akikal uh kinang tuah gige aom uh ahi hi. Abawl khempeuh galkap kumpin langpan a chiamteh den hi. Kum paisa hun ah mipi kivaihawmna ngahzou di khop in hanta nei mahle uh lohching zoulou lai suak hi. Aziakbel Pu Chinsianthang, Dr.Saw Maza Aung(Rakhine), Naing Tun Thein(Mon), khum Tun O(Shan) te khut kilen in Hlutdaw palai ana sam uh hi. NLD party toh kipawl in kumpi kiang ah daan bawlna a nong sap kei veve uleh kouteng mah in kipawlna kanei ding achih chiang un galkap kumpin tuabang genvial nahih uleh chi in Hlutdaw palaite abanban in suangkulh hong khum ziahziah hi. Palaite kum 4-5 sung hial bang suangkulh sunga ahon henchilh chiang un Democracy taktak aki vaihawmna lohching zoulou phot suak hi. Himahleh maban 2015 a gambup kiteelpi neihna ding ah Zosuan party thum ZNC/ZDC, CNP & CPP phazou hi. Pu Thang in “kadam lai in zalenna akimuman takei zong, ka sih nung chiang in kamiten zalenna angah nading in ka sual zom zel ding’’ chi hi.
Pu Thang pen nampi makai muanhuai ahihna toh tawlngak nahun leng neiman ngeilou hi. Namvai toh kisai a amah gamdangte toh kimu tampen hi ding hi. UN envoy ah heutu Levanta toh 2vei kimu ua Razali Ismailte toh 12vei kimu kha uhi. European High Commissioner toh 4vei kimu khin ua International Labor Organization, Human rights a Pinault toh 3vei. Khovel a Journalist minthang Lali Zargan toh leng taksa in kimu kha uhi. Myanmar gamsung ah embassy tuamtuam a uliante toh 50vei val bang kimuhpih zou hi. UN General Secretary Council ah leng lai tampi ana thehlutta a South-East Asia, EU aleng makai liante toh 3vei ana kimu khinta uhi. Pu Thein Pe leh Pu Chinsianthang in agelh “In Burma,a cry for U.N help’’ kichi Washington Post ah Oct26,2006 in published in om hi.
US secretary Hillary Clinton in 2001 a Burma aveh lai in UNA sik leh tang in Pu Thang in Mualtung mite haksatna leh apoimawh uh tamtak nagen khia hi. Aman Pi Clinton mai ah Zomite tamtakin US gam kong gaaltaina uh ahi a, ka mipihte nong kepsakna ziak un, chi in kipahthu nagen hi. India, Thailand leh Malaysia ban ah mun tamtak aom kamipih Zomite hoihtak in honna panpih sak gige un chi in akam a agen ban ah agelhthoh in leng pia hi. Pi Clinton in leng nabildoh mahmah in nou makaiten leng US leitang mahmah hong sik un chi in chialkik hi. 
Kum 2012 in US Senator Mitch Mc.Connell leh State department ah democracy leh Human Rights lam makaite toh Pu Thang nakimu kha uhi. Pi Aung Suu kyi leh Pu Thangte pawl kithuahpihna mah in British Foreign Secretary William Hague leh French Foreign Minister Alain Juppe ten zong Jan2012 in Burma va veh ua, kumpi toh akimuh theih ziak un Jan13 ni in gamvai toh kisai a suangkulh tang(thungkia) mi651 leh Shan makaite hi in student leaderte leh ZNC nasemte hong khahkhia uhi. National Endowment  for Democracy(NED) ah makaite toh leng kimu thei in mipite adin huhna tampi petmah muhsak thei hi. Ban ah UN, Asia Regional Office ah heutute toh leng kimuthei in kawlgam a Zomi hi’n US Zomite adin lampi chi tuamtuam tampi honsak hi.
Kum 20val vingveng thautawi lou a thautang laulou, ahinna natan luikhe ngam gaalhang, ngalliam-salpha taktak, Nampi makaipu Chinsianthang taksa sung ah bang om ahi tam? Asisan ah bangbelh hiam chih theih di khop a taksa gelgawtna leh sawina chi tuamtuam atuah in leng, si di hiala natna thuaka 3/4vei damlou inn a alup in leng thoukik in, sihna in paikheng hi. Aman agenna khat ah ‘’Hih minam nasepna kasep pen Pasian nasepna in kangai hi. Pasian mah bel in nasem ni’’ chi hi. Pasian in zong ompih in vualzawlna tampi piak behlap hi. Aug2012 in Zomi khawmpi neihna ah Zomi Innkuan USA in Zin Mangpi (Guest of Honour) din sam ua, Pu Chinsianthang leh Pu T.Gougin(RIP) te ‘’Zomi National Freedom Award’’ pia uhi. World Zomi Congress (WZC), Headquarters, Portland pan ‘‘Zomi Independence Hero Award’’ title nakhusak non uhi. Zomi Association, Malaysia in Pu Chinsianthang zahtak etsakna in ‘’Father of Zomi’’ chi in puangkhia hi. April3, 2013 in Myanmar aom Zomi ten Kalaymyo ah ‘’Ngalliam Zuapa’’ chi in amah pahtawina thupitak zang uhi. Zomite adin Pu Chinsiangthang pen I tung Solkhapi uh ahi. Tu in amah kum 76 phata hi.
By: Kapsiam Hangsing

Post a Comment

 
Top