0

 LAMKA VANGKHUA & CHURACHADPUR TANGTHU TOMKIM:


Lamka khuapi pen kumpi theihpihna (recognition) om loin a teng mite' lawhna bek ahi hi. Tua mah bangin Kawlpi zong Myanmar kumpi ciaptehna ah Kalemyo hi a, Kawlpi pen ei lawhna ahi hi. Kawlpi khua sungah vengmin tuamtuam a om mah bangin, Lamka khua sung zong a zai mahmah khua khat hi in, veng min tuamtuam tawh kikhen hi. 

Lamka Khuapi sung Veeng Minte:

Apolo Veng, Chiengkonpang, Hqrt.veng, Hill Town, Hiangtam Lamka, Hmuia veng, Jion Street, Khumujamba, Lailam Veng, Luioa Veng, Meitei Leikai, Mission Veng, Nehru Marg, Salem Veng, Zenhang Lamka, Zellang Veng, Zou Veng, Zomi Colony, banah Veng thak zong kiphuakbeh zel ahih manin, Lamka min pua in, anuai a khua 3 kisat/ kiphutkhia hi.

1. Zen Hang LAMKA:

Leitung galpi nihna (WW II) ma 1926 kumin Pu Kam Thuam, Valte’ tapa Zen Hang in tulaitak a Police Station munah na tengin, a ma kong mai ah Bazar neu khat omin, tua laiah sumbuk khat bawl hi. A saklam deuh tengah Tawsawsingpi khat po gemgam in, tua nuai-ah ci (salt) zuak mi pawlkhat om uh hi.

Tua Zenhang Bazar mun pen tu'n kimawlna (Tualpi) in kinei hi. 1931 kumin Lamka nuai lamah Khua na satin, Bizang lobuk a kici, (tu'n) Zenhang Lamka mun, nidang a Lamka nuai (Lower Lamka) akicihna mun teng ahi hi.

Zenhang Tangthu Tom:

Hausapu Pu Zen Hang pen 1898 kumin Myanmar gam Kansau khua-ah a suak hi. Zen Hang in Tonglawn a, apu Hatzawte ama kiangah teeng dingin zolzol in a pute in, “ Tua lai a thokangte pehlup dingin ut laizang kei hang,” cih san hi. Tua hunlai-in kangkalh, thopuan cih bang om nailo hi. Zen Hang in a zite leh a tate tampi nattut natna (malaria) hangin sih suah hi.

Ateng masa Tawngkungi (Kawlchuan’ nu), Paukholunte leh midang pawl khat bek na teng uh hi. 1946 kum ciangin Ngulhau, Ngaipau, Thangdohang (Thangngeu), Zamthang leh Khawizathang (Thangpu)te in beel uh hi. Tuni ciangin sumbuk tampi om-in, inn zong tampi phato ta hi. Khua sung kicihna teng pen Tedim Road nisuahna lam pang, Lailam lui panin Zou Veng dong huam hi. Tulaitak in Zen Hang tapa Letbawi Valte hausa ahi hi.

2. Hiangtam Lamka: 

Sialbu khua hausa Pu Ropiang Guite’ tapa Phungkhothang Guite leh a zi Thang Vung tawh 1927 kumin Khristian Ngeina tawh kitengin, North East India General Mission(NEIG Mission) in sangsia nasem dingin Phungkhothang appointment apia hi. Khuasat ding lunggulh ahih manin, 1930 kumin Gasper saap SDO kiangah phalna a ngen hi. Phalna ngah ahih manin 1931 kumin tulaitak a Zenhang Lamka hanmual mun santak ah bawkta khawhin, a lawmte - Leivang Thanghrang, Tonsing Vungkhokam, Thangsel, Ngulvum, Dousel Khatthang, Nengkhothang leh amah hausa (chief) tawh a teng masa uh hi. Tua lai mun pen pumpeng tam mahmah ahih manin Pumpeng tamin Pengphai kici hi.

Tua lai munah thokang tam lua ahih manin, a tengte cidam thei het lo uh hi. Hausapa Phaipi ah hawhin, kumpite kiangah tulaitak a a tenna uh Hiangtam Lamka mualbawk mun teng va ngen hi. Phalna ngah ahih manin 1933 kumin Lamka nuai Pengphai khua panin mualbawk lamah kisuanto uh hi. Tua mualvum pen Mual Veng zong kici hi. Khua tuamtuam pan mite lal pah khengkhang uh a, a sawt loin inn 22 pha uh hi. 

Ateng masa teng: 

1. Phungkhothang Guite,Hausa; 

2. Voma

3. Chhunkim

4. Zamkham

5. Tunglut Thawngdam 

6. S. Ngulzaneng 

7. Dousel Khaipau 

8. Dousel Damzalian 

9. Dousel Thuamgin

10. Dousel Khamgin 

11. Soivum Samte (Pastor Thongkham’pa) 

12. Ngulkhopau Samte 

13. Dengthang 

14. Pum Za Kham 

15. Khaizadal 

16. Damkhokai Tunglut 

17.Liankhogin Tangko 

18. T. Khamkhochin 

19. Mangdam 

20. Thawngdong Tunglut

 21. Pauthang Thomte

22. Kim Thawn te ahi uh hi. 


1953 kumin O. Kathipri, IFAS (Indian Frontier Administrative Service), SDO, Churachandpur-in sem a, Tedim road nisuahna lam teng Lamka nuai (Lower Lamka), nitumna lam teng Lamka tung (Upper Lamka) cih bangin khenna / minpiakna nei-in, kum tapi sung mah kizang hi. 

Lamka tung ECC Upa Committee in Date 2/6/2010, thukimna no.7 na tawh kituakin Upper Lamka kici pen Hiangtam Lamka ci-in laih /khek uh hi. Hiangtam Lamka a khiatna pen Hiangtam khua zuatna Lampika cihna ahi hi. Hiangtam Lamka in a huam khak vengte pen Mual Veng, Vengnuam, Chapellane, Zellang Veng, Mission Veng, Mantop leikai panin District Hospital dong ahi hi. Tulaitakin Thawmzapau’ tapa Thangkhosuanmung Guite hausapa ahi hi.


3. New Lamka: 

Nidangin tulaitak a Lamka College mun pen Zanglian kici-in Khoi Pum Leivang Ngaihte leh Ulenau leh mi pawlkhat in,1946 kumin a tapa Vum Za Kham leh a innkuante banah beh le phung pawlkhat tawh Zanglian nusia-in Tangnuam khua satin a teng uh hi. 1957 kumin Go Cin Khup Hatzaw in kumpi sangsia sepna pan a khawl (Pension) khit ciangin, Lambulane (tu-in Hqrt Veng) kicihna mun pen kumpi nasemte inn nusia-in, Hill Town hausa Thangzam in tulai tak a Go Cin Khup veng gam lianpi khat pia hi. Tua lai munah bii inn khat lamin teng masa hi. Tua hun lai-in sing le gua zong tam mahmah lai hi. Kum tam teng man nailo in, a sanggam / Ulenau tengin beelin inn kibehlapto hanhan hi. 


Kumpi sang siapi Kham Khan Pau Hatzaw in 1963 kumin inn khat lamin teng hi. Go Cin Khup Veng a kicih ma-in Hatzaw Quarter/ Tedim Road, 39 miles leh Myanmar - Tedim gam a Hatzawte’ ten masakna khua ahi Laihan (tu’n Pimpih) min tamin Laihan Veng cih bangin kiphuak kawikawi hi. Tua hi in, Go Cin Khup veng leh Simveng a om masa pen hi. 1963 kumin Kumpi Sang siapi Kham Khan Pau Hatzaw in inn khat lamin Go Cin Khup vengah teng masa hi. 


October kha 1964 kumin Tangnuam khua panin En Khaw Thawng Khaute Ex.Serviceman hong pemphei-in, tulaitak a Hebron EBC biakinn khangah teng hi. 1974 kumin Nehru Marg panin Jamsuan Tonsing pem phei hi. Khuasung upate kiho-in veng min dingin New Lamka phuak uh hi. Jamsuan tenna veng pen Hebron Veng a kici hi. Lian Za Go Hatzaw in 1974 kumin Taih inn (pucca building) khat lamin New Lamka huam sungah building inn anei masa pen

zong hipah hi. Tuni hunin New Lamka pen veng tampi-n kikhen a, tuate ahih leh; Go Cin Khup Veng, Hebron Veng, Dorcas veng, Elim Veng, College Veng, Vengnuam, Zion Veng, Chimtung veng, Bethel veng, V. Munhoih, Khominthang, Kanan Veng, G. Tonjang, Val Veng cih bangin New Lamka pen veng tuamtuam tampi phata hi.


Churachandpur Kiphuakna: 

France gamah akuan (Labour Corps)te hong tunkik ciangun, a kuankik ding ut loin Zoute leh Kuki /Thahdo Haokipte in nakpi takin nang uh hi. Buaina a omtak ciangin Kumpite in Police outpost tuamtuam hongin galkap Platoon khat ciat koih hi. Tuate lakah hausa Sem Thong’ khua Suangpi zong tuate lakah khat ahi hi. 1919 kumin Manipur singtang gam teng mun thumin khenin SDO a koihte lakah 1. Sim lam (South) Suangpi (Stone), 2. Tumlamah (West), Laijang leh 3. leh Suah lamah (East) - Ukhrul cihte ahi hi. 


France gam kuante cidam a hong tungte vaidawnna-in 1921 kum bul lamin Suangpi SDO B.C. Gasper in Sialtal khat go-in Manipur Maharajah Surchand Singh zong sam hi. Hih hunah Suangpi Sub-Divisional Hqtrs min pen Churachand Singh min tam sakin Churachandpur Sub- Divisional Hqrts kici-in tuni dong kici lai hi. 

Tangkopa kitangko sakin, ‘ tuni akipan Suangpi Sub.Division Hqrts a cikha peuhmah thonginn (Jail) baang zut ding hi’ ci-in tangkona nei hi. Kum 10 khit ciangin CCPur Sub. Division pen Sadar tawh kigawm ding ci-in Imphal ah kisuan suk a, ahi zongin Zato-inn (Hospital) pen kisuanlo hi. A kinusia Churachandpur pen Dr. Grouzier leh Pu Colemante in Mission munpi dingin Maharajah kiangah a ngen dingin kuan uh hi. 


Ahi zongin Maharajah tanu damlo ahih manin adam siang mateng limtak en in, keppih uh hi. Maharajah tanu adam siang ciangin kimu thei uh a, Missionary khat bek om thei dingin thu pia hi. Tua banah a mi le sa (meiteite) kianga Pasian thu hilh lo dingin zong thu a pia hi. Tua huna kipan Churachandpur pen Churachandpur Mission Compound kici-in, NEIG Mission munpi suak hi. 1928 kumin Rostad te nupa Lamka tungin bawlphat tuakte bawlpha-in Mission munpi dingin Churachandpur a kipsak uh hi.

Rev. H.Nengzachin in H.Coleman deihsakna tawh Shillong ah school kai-in 1934 kumin Tan X zo-in Churachandpur Mission munpi a om Dept. tuamtuam ah nasep huhin eimi lakah Mission Worker sem masapen suak hi. (Pa Chin in Japan gal 1942 kumin Tedim Lamlianpi = Tedim Road, sialna ah Tuibuang panin Meiteigun dong SDO hihna tawh vaipuak sem hi. Kumpi nasep ding tampite nawlkhinin Mission nasep mah (Pension) lak dong sem hi). 


India in suahtakna (Independence) a ngah khit ciangin, Lambulane kici tulaitak a Hqrt Veng munah Churachandpur SDO Office mun pen kituah / kisuansuk in Circle Officer mun dingin kipsak uh a, a khua min dingin ‘New Churachandpur’ ci uh hi. Hih mun pen Assembly speaker masapen TC Tiankham in honna nei bek tham loin, amahmah zong tawlpi sung khat om hi. 


Thangkhopau Kipgen pen Circle Officer masapen ahi hi. Hqrts a Circle Officer omna New Churachandpur kici ta ahih manin, Mission Compound pen Old Churachandpur kici hi. Tua bek tham loin District min zong tuni dongin Churachandpur District kici hi.

Reference books:

1. Thangzam Gangte, Churachandpur Chanchin (1910 -1981)

2. ECC Zenhang Lamka, Gospel Golden Jubilee (1947-1997)

3. EBC Hiangtam Lamka, Golden Jubilee Laibu 

4. Go Cin Khup Veng, Golden Jubilee (1957-2007)

5. Gulpi Samnei a Kaplum Tonglawn (P) hausa Pum Za Kham, Hatzaw tangthu le a laphuakte


Akaikhawm: Pu Pau Za Cin, Hatzaw, New Lamka 



Post a Comment

 
Top